شکر (قرآن)از عناوین و موضوعات مطرح شده در آیات قرآن، «شکر» است. ۱ - معنی شکرشكر، شناخت احسان و نشر آن و به تعبير ديگر، تصوّر نعمت و اظهار آن است. شكر سه قسم است: ۱. شكر قلبى كه يادآورى نعمت است؛ ۲. شكر زبانى كه سپاسگزاری و ستایش بر نيكى احسان‌كننده و صاحب نعمت است؛ ۳. شكر ساير اعضاى بدن كه به‌كارگيرى و صرف آن در جاى خود است. اگر خداى را وصف به شكر نماييم مقصود، انعام (احسان) بر بندگان و دادن جزاى عبادات آنها [۴]
فرهنگ فارسى، ج ۲، ص ۲۰۵۷.
و يا رشد اعمال نيك آنان و اعطاى پاداش مضاعف به آنها است. در اين عنوان آیاتی معرفی می‌شوند که در آنها از واژه «شكر» و مشتقّات آن و آياتى كه با توجّه به روايات و تفاسير بر شكر دلالت دارد، مثل «لعلّكم تسلمون» استفاده شده است. امام خمینی شکر را قدردانی از نعمت‌دهنده می‌داند که پایه و اساس آن معرفت نعمت دهنده و نعمت اوست. از واژه‌های مرتبط با شکر حمد است. برخی شکر را اعم از حمد می‌دانند. امام خمینی حمد و شکر را در مصداق مساوی هم می‌داند و حمد خداوند را افضل افراد شکر زبانی می‌شمارد. برخی از اهل معرفت، حقیقت شکر را اقرار به نعمت می‌دانند و برخی آن را اسمی برای معرفت نعمت شمرده‌اند زیرا شکر، راه معرفت نعمت دهنده است. امام خمینی این تعریف را نمی‌پذیرد و معتقد است شکر حالتی نفسانی است که خود، اثر معرفت نعمت دهنده و نعمت است و ثمره این حالت اعمال قلبی و ظاهری است. بنابر نظر امام خمینی شکر و ثنای نعمت دهنده از جمله امور فطری است و انسان فطرتاً خواهان تعظیم انعام‌کننده و ستایش اوست و تمامی ثناها و تعظیم‌هایی که بشر به یکدیگر ابراز می‌کنند، از همین فطرت الهی برخاسته است و در حقیقت این امور به شکر و ثنای ذات خداوند که نعمت دهنده علی‌الاطلاق است، برمی‌گردد؛ زیرا او دارای رحمت مطلقه و رزاقیت علی‌الاطلاق است و نعمت بخشی و رزاقیت دیگر موجودات از اوست؛ اگرچه موجودات خود، به آن واقف نباشند. [۹]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۵-۱۸۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
در مقابل، ناسپاسی و ترک ثنای نعمت دهنده بر خلاف فطرت الهی و خروج از غریزه و طبیعت انسانیت و از لوازم فطرت مخموره و از جنود ابلیس و جهل است. [۱۱]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
[۱۲]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
امام خمینی کمال شکر و رسیدن عبد به مقام شکور را منوط به معرفت چگونگی ارتباط خلق با حق، بسط رحمت حق از اول ظهور تا ختم آن، ارتباط نعمت‌ها با یکدیگر و اطلاع بر آغاز و انجام وجود آن‌گونه که هست می‌داند و معتقد است سالک الی الله در پرتو تربیت ربوبی می‌تواند با قدم عبودیت از خودپرستی بیرون آید و الوهیت حق را به قلب دریابد، در این حالت است که حقیقت شکر برای سالک رخ می‌دهد و شکر موحدانه از قلب به جمیع اعضا و اعمال او سرایت می‌کند. [۱۳]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۴۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - عناوین مرتبطآثار شکر (قرآن)، اختیار در شکر (قرآن)، اعراض از شکر (قرآن)، اقسام شکر (قرآن)، پاداش شکر (قرآن)، تداوم شکر (قرآن)، ترک شکر (قرآن)، توصیه به شکر (قرآن)، توفیق شکر (قرآن)، توقع شکر (قرآن)، حکم شکر (قرآن)، دعا برای شکر (قرآن)، دعوت به شکر (قرآن)، راه‌های شکر (قرآن)، زمینه‌های شکر (قرآن)، سجده شکر (قرآن)، شاکران (قرآن)، شکر از خدا (قرآن)، شکر از والدین (قرآن)، شکر در آخرت (قرآن)، شکر در دنیا (قرآن)، شکر و حکمت (قرآن)، عجز از شکر (قرآن)، عهد بر شکر (قرآن)، مراتب شکر (قرآن)، موارد شکر (قرآن)، موانع شکر (قرآن). ۳ - پانویس۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۷، ص۳۷۸، برگرفته از مقاله «شکر». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |